ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΒΑΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗΣ – ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΑΛΕΝΤΩΝ

Του Ηλία Ζαπαρτίδη MSc Βιολογία της Άσκησης

Στον αθλητισμό, όπως και σε άλλους τομείς της κοινωνικής ζωής, η επίτευξη της διάκρισης είναι η πρωταρχική επιδίωξη πολλών αθλητών αλλά και χωρών. Ο σκοπός του εντοπισμού και προσδιορισμού νεαρών ταλαντούχων αθλητών, είναι να προσφέρει μία ακριβή και ορθολογική πρόβλεψη για τους αθλητές εκείνους που έχουν τις δυνητικές ικανότητες να ανταγωνισθούν επιτυχώς σε παγκόσμιο επίπεδο. Επομένως, η διαδικασία επιλογής και ανάπτυξης ταλαντούχων αθλητών και αθλητριών καθίσταται σημαντική, καθώς στον σύγχρονο αθλητισμό ο διεθνής ανταγωνισμός έχει γίνει εντονότερος εμπλέκοντας όλο και μικρότερες ηλικίες. Μια τέτοια διαδικασία ανίχνευσης και επιλογής προικισμένων νεαρών αθλητών, ασχολείται με νέους προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας, έτσι ώστε τα παιδιά που θα επιλεγούν ως αθλητές με μέλλον, να έχουν ολοκληρώσει ένα διάστημα προπόνησης και απόκτησης γενικών κινητικών δεξιοτήτων, που
απαιτoύνται για να οδηγηθούν   προς τη διάκριση. Ένας νεαρός αθλητής-ταλέντο, ενδεχομένως χαρακτηρίζεται από ιδιότητες οι οποίες κατά κύριο λόγο μεταφέρονται κληρονομικά και  μερικώς είναι έμφυτες. Το ταλέντο σε ένα νεαρό άτομο ίσως να μην είναι προφανές και έκδηλο σε μικρή ηλικία, αλλά όμως, υπάρχουν κάποιοι δείκτες, οι οποίοι προϊδεάζουν για την ύπαρξή του και μπορούν να γίνουν εμφανείς ύστερα από μετρήσεις, δίνοντας τη δυνατότητα στους ειδικούς να το αναγνωρίσουν. Σύμφωνα με τους ερευνητές, η διαδικασία που απαιτείται για την μέτρηση-αναγνώριση του αθλητικού ταλέντου εστιάζεται σε τρείς παράγοντες: φυσικές-κινητικές ικανότητες, νοητικές ικανότητες και στην κοινωνικότητα του ατόμου. Απο αυτές κυρίως οι φυσικές-κινητικές ικανότητες είναι εκείνες που χρησιμοποιούνται ως δείκτες από τους προπονητές για την ανίχνευση και την ανάπτυξη του αθλητικού ταλέντου. Οι προπονητές πιστεύουν ότι οι τεχνικές και κινητικές ικανότητες των νεαρών επίδοξων αθλητών ποιότητας, αποτελούν το μεγαλύτερο παράγοντα πρόβλεψης μελλοντικής επιτυχίας.

Η αρχική φάση ανίχνευσης ταλέντων στις περισσότερες των περιπτώσεων συμβαίνει μεταξύ των ηλικιών 3-10 για αγόρια και κορίτσια. Η δεύτερη φάση της διαδικασίας ανίχνευσης και ανάπτυξης συμβαίνει μεταξύ των 10-15 ετών για τα κορίτσια και 10-17 ετών για τα αγόρια, ενώ η τελική φάση αναγνώρισης και ανάπτυξης διεξάγεται κατά τη διάρκεια του υψηλότερου αθλητικού επιπέδου που είναι ο διεθνής ανταγωνισμός. Για κάθε φάση διαφορετικές κινητικές δοκιμασίες και φυσικές μετρήσεις χρησιμοποιούνται για να αναδειχθούν οι περισσότερο ταλαντούχοι αθλητές.
Τελικά, η ανάπτυξη πραγματικά ταλαντούχων αθλητών συντελείται κατά την προπόνηση, όπου ο ρυθμός βελτίωσης καθορίζει την επιλογή (Σχήμα 1). Στις μικρότερες ηλικίες είναι σημαντική η ορθολογική ερμηνεία του συσχετισμού μεταξύ των αποτελεσμάτων των δοκιμασιών και της βιολογικής ηλικίας.

Είναι δεδομένο ότι οι αθλητές υψηλών επιδόσεων είναι άτομα με ιδιαίτερες ικανότητες. Παρακολουθώντας τα αποτελέσματα των Ολυμπιακών και άλλων διεθνών διοργανώσεων, βλέπουμε πως η πλειοψηφία των μεταλλίων και τα ρεκόρ έγιναν από τους αθλητές ενός μικρού αριθμού χωρών - και συγκεκριμένα από χώρες που ανέπτυξαν συστηματικά, και περιεκτικά ειδικά προγράμματα για αθλητές υψηλής επίδοσης.

Με σκοπό οι νεαροί αθλητές να αποκτήσουν επιτυχώς τις απαραίτητες δεξιότητες, είναι σημαντικό να έχουν εφοδιασθεί με τις βασικές τεχνικές και φυσικές ικανότητες οι οποίες απαιτούνται για τη συμμετοχή τους στο άθλημα που επέλεξαν. Για τον λόγο αυτό, κάθε πολυπαραγοντική δέσμη δοκιμασιών που υποστηρίζει την διαδικασία ανάδειξης ταλέντων, πρέπει να εμπεριέχει ουσιώδεις δεξιότητες του κάθε αθλήματος (π.χ. για τη χειροσφαίριση: σουτ, ευστοχία, άλμα, ταχύτητα, ευκινησία κ.λ.π.).
ΕΜΦΥΤΕΣ
ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
ΠΡΟΠΟΝΗΣΗ


   12         14    16           18      20 22       24
ΗΛΙΚΙΑ
Σχήμα 1. Διακύμανση κριτηρίου επιλογής αθλητών εξαρτώμενου από την ηλικία (Sánchez, 2000)

Τα χαρακτηριστικά ενός επιτυχημένου αθλητή είναι να διαθέτει το ειδικό ταλέντο, ισχυρό κίνητρο, και να είναι πρόθυμος να εργαστεί σκληρά και μεθοδικά. Το να βρούμε τέτοια άτομα, και να τα ενθαρρύνουμε να αξιοποιήσουν τα ταλέντα τους στο μέγιστο βαθμό, είναι συχνά μεγάλη πρόκληση. Είναι φανερό ότι σε χώρες όπου έχουμε περιορισμένο αριθμό ανθρώπινου δυναμικού,
εγκαταστάσεων, ευκαιριών συναγωνισμού και χρηματοδότησης, μπορεί να υπάρξουν λίγες ευκαιρίες για τους νέους ώστε να μπορέσουν να βρουν ένα άθλημα στο οποίο θα διακριθούν.

Η διαδικασία μακροπρόθεσμης προπόνησης σε συνδυασμό με την κατάλληλη επιλογή, οδηγεί στη διαμόρφωση των πραγματικών ειδικών βιοκινητικών δομών που είναι υπεύθυνες για την επίτευξη υψηλής απόδοσης στη χειροσφαίριση. Η αξιολόγηση των αθλητών σε τακτά χρονικά διαστήματα μέσα από συγκεκριμένες δοκιμασίες για την παρακολούθηση και βελτιστοποίηση των φυσικών ικανοτήτων τους είναι απαραίτητη.

Σε όλα τα ομαδικά αθλήματα φαίνεται να υπάρχει σχέση μεταξύ υψηλής αθλητικής απόδοσης και ανθρωπομετρικών χαρακτηριστικών όπως το σωματικό ανάστημα, η σωματική μάζα, οι επιμήκεις διαστάσεις των μελών του σώματος, το ποσοστό σωματικού λίπους και μυϊκής μάζας.
Από τις φυσικοκινητικές ικανότητες που παίζουν ρόλο στη χειροσφαίριση αναφέρονται κυρίως η αλτική ικανότητα, η μυϊκή ισχύς άνω και κάτω άκρων, η ταχύτητα μετακίνησης και αλλαγής κατεύθυνσης και κυρίως η ταχύτητα ρίψης της μπάλας.

Η ανάδειξη και η ομαδοποίηση των ανθρωπομετρικών και φυσικονινητικών ικανοτήτων στις αναπτυξιακές ηλικίες, καθώς και των στοιχείων της τεχνικής και τακτικής της χειροσφαίρισης αποτελούν τη βάση για κάθε μελετητή και ειδικό του αθλήματος. Η υψηλή απόδοση μπορεί να επιτευχθεί με τη σημαντική συνεισφορά των έμφυτων ποιοτικών χαρακτηριστικών και την ποιότητα και ποσότητα της προπονητικής διαδικασίας. Ένας αθλητής, αν δεν έχει τις γεννετικές ποιοτικές παραμέτρους που απαιτεί το αγώνισμα, δεν θα μπορέσει ποτέ να φθάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο όσο πιό καλά και όσο πιό πολύ και αν προπονηθεί. Με τον ίδιο τρόπο, δεν θα φτάσει ποτέ σε υψηλό επίπεδο, ακόμη και αν έχει εκείνα τα έμφυτα ποιοτικά χαρακτηριστικά, αλλά δεν προπονηθεί αρκετά και με τον κατάλληλο τρόπο.

Η αναγνώριση των ταλέντων αφορά στη διαδικασία επιλογής νέων αθλητών με δυνατότητα να γίνουν αθλητές υψηλού επιπέδου, ενώ η ανάπτυξη των ταλέντων προϋποθέτει ότι σε αυτούς τους αθλητές παρέχεται κατάλληλο περιβάλλον εκμάθησης και υποστήριξης, έτσι ώστε να έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν τις δυνατότητες τους. Τελικώς, η επιλογή των ταλαντούχων αθλητών είναι αποτέλεσμα μίας προοδευτικής διαδικασίας αναγνώρισης και εξέλιξης των ικανοτήτων τους σε διάφορα στάδια, κάτι που θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση, προκειμένου να περιληφθούν στην ομάδα επιλογής.
Η αθλητική επιλογή πρέπει να είναι ένα διαμορφωμένο σύστημα από οργανωτικές και μεθοδολογικές διαδικασίες, οι οποίες βασίζονται σε παιδαγωγικές, κοινωνιολογικές, ψυχολογικές και βιολογικές μεθόδους έρευνας, που στόχο έχουν να αξιολογήσουν αξιόπιστα νεαρές ηλικιακές ομάδες που κρίνονται κατάλληλες για κάποια αθλητική ειδίκευση. Σύμφωνα με τον Peltola, η αναγνώριση του αξιόλογου αθλητή ορίζεται ως μία διαδικασία, κατά την οποία τα παιδιά ενθαρύνονται να συμμετέχουν σε αθλήματα στα οποία έχουν τις περισσότερες δυνατότητες διάκρισης, βασισμένη σε αποτελέσματα μετρήσεων συγκεκριμένων παραμέτρων. Τα προγράμματα επιλογής και αξιολόγησης αθλητών, βοηθούν στην επιτάχυνση της προόδου σε υψηλό επίπεδο, και επομένως  στην επίτευξη υψηλής ατομικής απόδοσης ταυτόχρονα με την άνοδο σε διεθνές αγωνιστικό επίπεδο. Για κάθε άθλημα που πραγματοποιεί προγράμματα ανάδειξης αθλητών, υπάρχει ανάγκη ενός αποδεκτά ιδανικού μοντέλου, τόσο για τους παράγοντες που επηρεάζουν την απόδοση στο συγκεκριμένο άθλημα, όσο και για την επιλογή ταλέντων, έτσι ώστε οι προπονητές και οι αθλητές να μπορούν να συγκρίνουν τις δικές τους ποιοτικές παραμέτρους. Έτσι οι αθλητές που έχουν παρόμοια προσόντα ή πλησιάζουν ικανοποιητικά στις απαιτήσεις του μοντέλου, μπορούν να επιλεγούν στα προνομιούχα ηλικιακά προγράμματα.

Η πρόκληση είναι να αναπτύξουμε έγκυρα και αξιόπιστα ειδικά προγράμματα επιλογής ταλέντων, για να καθορίσουμε την παρούσα καταλληλότητα των αθλητών για το συγκεκριμένο άθλημα, με κάποια προγνωστική εκτίμηση μελλοντικής απόδοσης. Για το λόγο αυτό, πρέπει να είναι γνωστές και θεμελιωμένες οι τεχνικές και φυσιολογικές απαιτήσεις του αθλήματος. Οι τεχνικές επιδεξιότητες ορίζονται ως ΄΄κινήσεις που για την εκτέλεσή τους βασίζονται στην προπόνηση και την εμπειρία καθώς δεν υπάρχουν κατά τη γέννηση΄΄. Η μάθηση των τεχνικών επιδεξιοτήτων στα ομαδικά αθλήματα εξαρτάται επίσης και από τους πολλούς παράγοντες που περιλαμβάνουν την ποσότητα και την ποιότητα της εξάσκησης-προπόνησης ή της αθλητικής εμπειρίας, που οδηγούν σε σχετικά εμπεδωμένες αλλαγές στην τεχνική συμπεριφορά. Η έκταση στην οποία η εξάσκηση βελτιώνει την τεχνική απόδοση, βασίζεται επίσης σε πλήθος παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων της εστιασμένης προσοχής και της ικανότητας μνήμης του ασκούμενου, καθώς και των φυσικών ικανοτήτων που είναι απαραίτητες για την εκτέλεση της απαιτούμενης δεξιότητας. Με ικανοποιητική διδασκαλία και εξάσκηση, η καλλιέργεια των τεχνικών επιδεξιοτήτων μπορεί να συνεχισθεί κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Επιπροσθέτως, αν υπάρχει μια προοδευτική βελτίωση στις κινητικές ικανότητες, η απόδοση πολύπλοκων τεχνικών κινήσεων που συνδέονται με τα ομαδικά αθλήματα, ίσως γίνει περισσότερο εύκολη εξαιτίας της αποκτημένης εξάσκησης και εμπειρίας.

Επιλεγμένη βιβλιογραφία
Bomba, T.O. (1994). Theory and methodology of training. Champaign: Human Kinetics.
Borms, J. (1994). From theory to practice: talent identification and selection. BOA CAG Seminar, London.
Schmidt, RA. & Lee, TD. (1999). Motor control and learning: a behavioral emphasis. Champaign, IL. Human Kinetics.
Howe, M., Davidson, J., Sloboda, J. (1996). Innate gifts and talents: reality or myth? Behavioural brain science, 21(3), 399-419.
Pearson, D., Naughton, G., Torode, M. (2006). Predictability of physiological testing and the role of maturation in talent identification for adolescent team sports. Journal of Science and Medicine in Sport, 9, 277-287.
Peltola, E. (1992). Talent identification. New Studies in Athletics, 7(3), 7-12.
Sanchez, P. (2000) Selection criteria for young handball player. EHF Women’s Coaches’ Seminar, August 31st – 2nd September, St. Raphael, France.
Wolstencroft, E. (2002). Talent identification and development: an academic review. Sportscotland, Caledonia house, South Gyle, Edinburgh.